საქართველოს სამეფოს სახელმწიფო მმართველობა
-
სახელმწიფოს მმართველობა XII-XIII საუკუნეებში.ერთიანი საქართველოს სახეწლმწიფო მმართველობა დიდ და რთულ მექანიზმს წარმოადგენდა. იგი გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფეების დროს ჩამოყალიბდა, დროთა განმავლობაში იცვლებოდა და XIII საუკუნის დასაწყისში ერთიანი, ძლიერი ფეოდალური მონარქიის პირობებში, დასრულებული სახე მიიღო.
უზენაეს ხელისუფალს წარმოადგენდა მეფე, რომელიც შეუზღუდავი უფლებებით სარგებლობდა. მეფესთან არსებობდა ფეოდალთა სათათბირო ორგანო – დარბაზი. იგი დიდებულ ერისთავთა და ადგილიბრივ გამგებელმოხელეთა დაწესებულება იყო. დარბაზის სხდომებზე, ანუ „დარბაზობაზე“, უმნიშვნელოვანესი სახელმწიფოებრივი საკითხები წყდებოდა: საკანონმდებლო, ომის გამოცხადება დაზავება, დიდ ხელისუფალთა დანიშვნა და სხვ. ეწყობოდა საზეიმო სხდომებიც, რასაც „დიდი დარბაზობა“ თავმჯდომარეობდა. დავით აღმაშენებლის მიერ იქმნება პირველი ვაზირის – მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელის სახელო. დავით აღმაშენებლიდან მოყოლებული, სამეფო ხელისუფლების მმართველობითი აპარატი იზრდება და თანდათანობით იხვეწება. ყალიბდება მეფესთან არსებული მმართველ– განმკარგულებელი ორგანო – სავაზირო – თავისი სამოხელეო აპარატით. ერთიანი ცენტრალიზებული სამეფოს ხანაში საქართველოს საქართველოს მართვა – გამგეობა სწორედ სავაზიროს საშუალებით ხორციელდებოდა. ეს იყო გაერთიანებული ფეოდალური საქართველოს მთავრობა, რომლის თითოეულ წევრს გარკვეული უწყება ებარა და რომლითაც მეფე ეთათბირებოდა უმნიშვნელოვანესი სათათბირო საქმეების გადაწყვეტისას.
სამეფოს უმაღლესი თსანამდებობის პირები (მინისტრები) არაბული ტერმინოლოგიით ვაზირებად იწოდებოდნენ. თამარ მეფემ ახალი ვაზირის – ათაბაგის – თანამდებობა შემოიღო. რუსუდანის მეფობის დროს, მსახრთუხუცესიც ვაზირის რანგში აიყვანეს. საქრთველოს სამეფოს სავაზირო, ჩამოყალიბებული სახით, საბოლოოდ, შედგებოდა: მეჭურჭლეთუხუცეს – ჭყონდიდელის, ათაბაგის, ამირსპასალარის, მანდატურთუხუცესის, მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესისაგან. ვაზირთაგან მწიგნობართუხუცესი – ჭყონდიდელი მეფის შემდეგ პირველი პირი და მთავრობის მეთაური იყო; დანარჩენები, შესაბამისი საპატიო სახელოების მიხედვით, ორ ჯგუფად იყოფოდნენ: ათაბაგი, ამირსპასალარი და მანდანტურთუხუცესი შეადგენდა „სამ ვაზირთა“ ჯგუფს, რომელიც უფრო მაღლა იდგა „ორ ვაზირთა“ ჯგუფზე – მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახრთუხუცესის შემადგენლობით. ყველა ვაზირს, ათაბაგის გარდა, თავისი განსაკუთრებული ფუნქცია ჰქონდა. ისინი სხვადსხვა რანგის მრავალრიცხოვან მოხელეთა შტატისაგან შემდგარ განსაკუთრებულ უწყებებს ხელმძღვანელობდნენ.
ქართული სამოხელეო აპარატი ორი ნაწილისაგან შედგებოდა: „დარბაზის რიგის“ მოხელენი რომლებიც სამეფო კარზე მსახურობდნენ, რითაც ცენტრალურ აპარატს ქმნიდნენ და მეორე „საქვეყნოდ გამრიგენი“ ანუ ადგილზე დანიშნული მოხელენი, რომლებიც ცენტრის ნება – სურვილს აღასრულებდნენ სხვადსხვა ადმინისტრაციულ ერთეულებში.
საქართველოს ძლიერების პერიოდის სახელმწიფოს საზღვრებში არაქართული ტერიტორიებიც შემოდის. იქმნება მათი მართვის სისტემაც: სამეფო ტახტი ერთ ნაწილს უშუალოდ იერთებდა, ქვეყნის ფარგლებში აქცევდა და ისე მართავდა; მეორეს ყმადნაფიცისა და მოხარკის მდგომარეობაში აყენებდა.
იოსებ ბიჭიკაშვილი
-
ნათიშვილი
-
აზნაურული გვარი ქართლში. ციციშვილების აზნაურები. მუხრან ბატონის აზნაურები. ამ გვარის გამორჩეული წარმომადგენელია გლახა ნათიშვილი. რომელიც იყო სამეფო კარის ეკლესიის დიაკვანი. იოანე ბაგრატიონი წერს რომ მან „გადმოიღო სომხურისა ენისაგან სვიმეონ ჯუღელ ფილოსოფოსისაგანშემოკლებული „კავშირი“ პროკლეს ...
წულუკიძე
-
წულუკიძეები - იმერეთის ფეოდალური საგვარეულო წულუკიძეები ისტორიის ასპარეზზე პირველად ჩანან XV ს. შუა წლებში. ამ საგვარეულოს პირველი ისტორიულად ცნობილი წარმომადგენელი არის ვირშელ, როდის მოხდა წულუკიძეთა სათავადოს ჩამოყალიბება, ზუსტად განსაზღვრა ძნელია, მაგრამ სავარაუდოა, რომ ეს მოხდა ვირშელის ...
ბეჟანიშვილი
-
ბეჟანიშვილები - აზნაურული გვარი ქართლში. ყაფლანიშვილების აზნაურები. 1700 წლის აღწერით. დასახელებულია ბეჟან ბეჟანიშვილი ყაფლანიშვილების მემამულეებად. ყმები ჰყავდა ქვემო ბოლნისში.
1721 წ. აღწერით ბეჟუა ბეჟანიშვილი დასახელებულია გერმანოზიშვილის უყმო აზნაურად. ამ გვარის ცნობილი წარმომადგენელია ...
ბერიძე
-
ფეოდალური საგვარეულო გურიაში. ვახუშტი ბატონიშვილი „ძველთა მთავართა გვართათვის“ ბერიძეებს ასახელებს გურულ თავადებად. ბერიძეები იყვნენ აგრეთვე აზნაურები. ჩვენ არ ვიცით რამ გამოიწვია ბერიძეთა სახლის დამცრობა. ვიცით მხოლოდ ის, რომ ეს მოხდა XVII საუკუნიდან. 1664 წლამდე მესტუმრეთუხუცესის ...
ჩარკვიანი
-
აზნაურული გვარი დასავლეთ საქართველოში. სვანური წარმოშობის გვარი. 1860 წელს დიმიტრი ბაქრაძე თავისუფალი სვანეთის აზნაურთა ძველ საგვარეულოებს შორის აღნიშნავს აზნაურ ჩარკვიანებსაც.
როცა თავისუფალი სვანეთის მოსახლეობა აუჯანყდა თავადაზნაურობას მრავალი გვარის წარმომადგენლები და მათ ...
ჟურული
-
ამათნი გვარნი ძველადვე არიან რუსთაგან დაშთომილნი ჟურულად გვარად წოდებულისა, რომელნიცა მოსახლობენ ქსანს, ადგილსა მონასტრად წოდებულსა და სვიმონ მეფისა ცოლ–შვილის მსახურებისთვის, ოდეს ოსმალთა შეიპყრეს სვიმონ მეფე. შემდგომ ესენიცა იყვნენ კარგად მიღებული წელსა 1558 და არიან ესენიცა მოხსენებულ ტრაკტატსა ...
საყვარელიძე
-
აზნაურული საგვარეულო იმერეთსა და ქართლში. გვარში შემორჩენილი გადმოცემის თანახმად საყვარელიძეების წინაპრები აზნაური კროჭები ყოფილან, კროჭების ოჯახს დიდებული სტუმართმასპინძლობა გაუწევიათ მათთან მისულ მეფისათვის, რომელსაც შეუძახია რა საყვარელიძენი ხართო. აქედან მოდის მათი ...
წერეთელი
-
თავადი წერეთლები.
წერეთლების თავდაპირველი საცხოვრისი, როგორც წყაროებიდან ჩანს იმერეთში არ ყოფილა. აქ ისინი სხვა კუთხიდან მოსულან. ეს კუთხე ზემო ქართლი იყო. აქ ამ საგვარეულოს უძველესი სამკვიდრებელი იყო იმ ადგილს, სადაც „გორის სამხრეთით, თრიალეთის მთის ჩრდილო მხრიდან მიემართება ქედი, რომელიც ახლაც ...
გვერდწითელი
-
აზნაურული გვარი ქართლში. ციციშვილების აზნაურები. 1749 წლით დათარიღებულ ერთ–ერთ საბუთში გვერდწითელი გიორგი მოხსენიებულია, როგორც ციციშვილების სახლთუხუცესი. იმავე საბუთში ვკითხულოთ: „...დავითმა გვერდწითელს სახლთუხუცესს შვილი მოუნათლა, პაატამ ამირან გვერდწითელს მოუნათლა შვილი“. იმ ნათლობით და ამ ...
ბაქრაძე
-
აზნაურული გვარი იმერეთსა და ქართლში. 1799 წლის აღწერით ბაქრაძეები მუხრან ბატონის აზნაურებად არიან დასახელებულნი.
XVIII საუკუნის ერთი საბუთით ნიკოლოზ და იოსებ ბაქრაძეები ჩივიან, რომ მათი ყმები ხეითს მცხოვრები ტომარაძეები „იძულებელ ჰყოფენ ჩემთვის თავთა და ნებავსთ რათა სრულად იხსნან თავი თვისი ...
დიასამიძე
-
ფეოდალური საგვარეულო სამცხე–საათაბაგოში. წერილობით წყაროებში 1443 წლიდან იხსენიებიან. ამ დროს სამფლობელოში ჰქონდათ ჩრდილო–აღმოსავლეთ სამცხეში. XVI ს. დასაწისში დაეუფლნენ ჯერ აბუსერიძეთა მამულს, მტბევრის სამწყოში. შემდეგ ხურსიძეთა მამულს ღობიეთს. XV ს. I ნახევარში 1548 წ. დიასამიძეებისა და ...
-